آيت ا… مهدي هادوي تهراني از اساتيد برجسته حوزه و دانشگاه به شمار محدود كه در كنار تحقيقات گسترده خود بيش از شصت عنوان كتاب در زمينه‌هاي مختلف فقهي و حقوقي تأليف نموده است. حجت الاسلام و المسلمين هادوي تهراني علاوه بر تدريس دروس خارج فقه حوزه علميه قم و عضويت […]
آيت ا… مهدي هادوي تهراني از اساتيد برجسته حوزه و دانشگاه به شمار محدود كه در كنار تحقيقات
گسترده خود بيش از شصت عنوان كتاب در زمينه‌هاي مختلف فقهي و حقوقي تأليف نموده است.
حجت الاسلام و المسلمين هادوي تهراني علاوه بر تدريس دروس خارج فقه حوزه علميه قم و عضويت در شوراي علمي فلسفه علم دانشگاه صنعتي شريف, رياست گروه فقه و حقوق شوراي بررسي متون علوم انساني در وزارت علوم, تحقيات و فناوري, عضويت در شوراي عالي مجمع جهاني اهل بيت, عضويت در هيأت اعضاي شوراي جهاني رهبران ديني WCRL, رياست مؤسسه فرهنگي رواق حكمت را نيز بر عهده دارد.
شما به عنوان يكي از اساتيد حوزة علمية قم و آشنا به مباحث حقوقي مستحضريد كه امروزه در سطح جهان حقوقي را به عنوان حقوق بشردوستانه مطرح است؛ اساساً حقوق بشردوستانه با حقوق بشر چه تفاوت‌هايي دارد؟
اصطلاح حقوق بشردوستانه يا Humanutian Law در مقابل اصطلاح حقوق بشر يا Huaman Right ظاهراً اصطلاحي است كه سالهاي اخير و آن هم شايد بيشتر با ابتكار سازمان صليب سرخ جهاني و سازمانهاي مشابه مثل هلال احمر در سطح حقوق بين الملل مطرح شده بحث حقوق بشر كه بحث خوبي است اصطلاحاً يا به شكل جديد آن ريشه‌اي چند صد ساله دارد و به اين ايده كه بشر به عنوان يك موجود ارزشمند و داراي كرامت از يك سري حقوق انساني برخوردار است بر مي‌گردد كه اين حقوق تابع قوميت مليت نژاد رنگ زبان و فرهنگ نيست و در واقع اعلامية جهاني حقوق بشر بر همين اساس شكل گرفته كه حقوقي را براي نوع بشر يا قطع نظر از همة مشخصه‌ها و تفاوت‌ها تبيين بكند اما حقوق بشردوستانه در واقع به يك ظرف خاص كه ظرف جنگ و موقعيت جنگي است ناظر مي‌باشد كه عمدتاً اين حقوق در اين قسمت مطرح شده بر مي‌گردد به حقوق افرادي كه به نحوي از انحناء گرفتار جنگ مي‌شوند كه به خصوص تأكيد روي كساني است كه درگير مسائل نظامي و جنگي نيستند يا كساني كه درگير هستند ولي از صحنة درگيري به نحوي از انحا خارج مي‌شوند مثل اسيران جنگي كه در واقع در ظرف اسارت عملّا از صحنة جنگ خارج مي‌شوند در اين فضا بحث حقوق بشردوستانه مطرح شده است بنابراين به يك معنا، كاملاً حوزة حقوق بشر از حوزه بحث حقوق بشردوستانه جداست البته از جهاتي اشتراكاتي در تطبيق و مصاديق وجود دارد كه حقوق بشردوستانه ناظر است به حقوق افراد درگير درجنگ ولي در اين بحث باز هم ويژگي كه در حقوق بشر مطرح است به نحوي ملموس همچون فارغ بودن از مشخصه‌هاي قومي, ملي, زباني, جغرافيايي مطرح است زيرا در بحث حقوق بشردوستانه هدف اين است كه اين مشخصات دخالتي در اين نوع حقوق ندارند البته حقوق بشردوستانه تابع مسائل عرفي از يك طرف و معاهدات و در واقع قراردادها از طرف ديگر است گاهي از اوقات به لحاظ كشورهاي مختلف و به لحاظ نژادهاي زبانهاي فرهنگ‌هاي و مختلف تفاوت‌هايي را ممكن پيدا بكند چون در واقع ايده حقوق بشردوستانه گره خورده با مسأله عرف و قراردادها ولي به هر حال به لحاظ مصالح حقوق بشر و حقوق بشردوستانه همچنان كه عرض كردم دو حوزة جداگانه هستند هر چند كه به لحاظ تطبيق و مصداق ممكن به نحوي از انحا بشود حوزه‌هاي مشتركي بين آنها پيدا كرد.
حقوق بشردوستانه ظرفش فقط خود جنگ است يا ظروف ديگري هم به آن اختصاص دارد؟
اين بحث ديگري است يك وقت است ما در حيطه مصالح كه حالا به صورت خاص سازمان صليب سرخ جهاني روي آن تأكيد دارد بحث مي‌كنيم ظاهر تعابيري كه در بيانيه‌ها و اطلاعيه‌ها و بروشورهايي كه سازمان صليب سرخ جهاني عرضه كرده وجود دارد اين است كه در حوزة مسائل جنگي مورد نظر سازمان بوده ولي در واقع ممكن بحث حقوق بشردوستانه را در يك شرايط فراتر از حقوق بشر و يك شرايط فراتر از جنگ ببينيم كه اين توسعه به چند شكل متصور است يك توسعه اين است كه ما از مسأله جنگ كه در واقع نوعي بلا محسوب مي‌شود توسعه بدهيم به دايرة بلاياي طبيعي جنگ بديعه‌اي است كه انسانها خودشان با اراده و اختيار خودشان آن را به نحوي ايجاد مي‌كنند اما ممكن اين را توسعه بدهيم در حوزة بلاياي طبيعي مثلاً زلزله طوفان, آتشفشان, و از اين قبيل كه يك عده‌اي گرفتار مشكلاتي مي‌شوند مسئلة كمك رساني و خدمات انسان دوستانه به آنها را در حوزة حقوق بشردوستانه قرار مي‌دهيم البته معمولاً مشكلي كه سازمان صليب سرخ جهاني دارد در اين حوزه‌ها نيست چون مثلاً يك كشوري در شرايط فعلي مانند اندونزي گرفتار زلزله مي‌شود هيچ جاي ترديدي نيست كه كشورهاي مختلف و سازمانهاي مختلف به آن كمك كنند و در واقع خدماتي را در اختيار آسيب ديدگان قرار بدهند مشكل در صحنة جنگ است سازمان صليب سرخ مي‌خواهد به غير نظامي‌ها به كساني كه آسيب مي‌بينند كمك بكنند و معمولاً اين مشكل پيدا مي‌شود كه چون جنگ و درگيري وجود داره طرفهاي درگير نمي‌خواهند طرف مقابل تقويت بشود و اين احتمال وجود دارد كه اين نوع خدمات باعث تقويت طرف مقابل بشود يا احياناً حالا بعضي از اوقات يك فضاهايي وجود دارد كه اين شك و شبه را ايجاد مي‌كنه كه شايد وجود اين نوع سازمان‌ها مثل سازمان صليب سرخ كوششي است براي كمك به برخي از طرفهاي درگير اينجاست كه معمولاً اين سازمان‌ها در ارائه خدمات با مشكل مواجه مي‌شوند، در خدمات‌دهي در بلاياي طبيعي معمولاً مشكلي وجود ندارد به همين دليل شايد تأكيد روي مسئله جنگ براي سازمان صليب سرخ جهاتي اهميت پيدا كرده است و الا در حوزه‌هاي بلاياي طبيعي هم ما ممكن اين بحث را مطرح بكنيم سازمان ظاهراً در اين قسمت با مشكل مواجه است احياناً فرض كنيد در مسئله اسيران جنگي خيلي از اوقات كشورها مايل هستند كه اسيراني را كه در اختيارشان است مخفي نگه دارند و در نتيجه سازمان نمي‌تواند خدمات را در اختيار اسيران قرار بده و يا وضعيت‌هايي كه الان ما در بعضي از جنگ‌هاي معاصر داريم مي‌بينيم مانند همين وضعيتي كه در زندان ابوغريب پيش آمده يا گوانتانامو كه اينها قاعدتاً مايل نيستند صليب سرخ از وضعيتي كه در آنجا وجود دارد مطلع بشوند به همين دليل من فكر مي‌كنم نگاه سازمان صليب سرخ جهاني به اين مسئله بيشتر نگاه كاربردي بوده و الا اگر صرفا يك بحث تئوريك و مفهوم سازماني مورد نظر بود مي‌شد حقوق بشردوستانه را درحوزة خيلي فراتر از مسئله جنگ به مطرح نمود.
شما به نقطه اشتراك بين حقوق بشر و حقوق بشردوستانه اشاره كرديد اين نقطه اشتراك آيا بحث كرامت انساني را هم در بر مي‌گيرد يا بحث‌هاي ديگري هم مشترك مي‌باشند؟
كرامت انساني در واقع منشأ پذيرش حقوق است براي انسان, قطع نظر از همة خصوصيات و اين منشأ هم در حقوق بشر و هم در حقوق بشردوستانه مطرح و اين اثر كه اين حقوق اختصاص به فرهنگ زبان، منطقة جغرافيايي، مليت, قوميت و از اين قبيل امور ندارد.
نگاه اديان الهي خصوصاً اسلام به حقوق بشردوستانه چگونه است؟
برخي اصطلاحات امروز به شكل نوين مطرح شده‌اند و در گذشته مصطلح به اين شكل نبوده و ليكن وقتي ما به منابع ديني مراجع مي‌كنيم مي‌بينيم اصل انديشه به عنوان يك اصل مسلم پذيرفته شده است ريشة حقوق بشردوستانه و حقوق بشر مسأله كرامت انساني است كه قرآن با «لقد كرمنا بني» آدم بر اين نكته تأكيد كرده كه بني آدم مورد تكريم الهي هستند و كرامت آنها مورد تأييد خداوند تبارك و تعالي است كه امتي است كه از ناحيه خداوند اعطا و بر آن تأكيد شده است بنابراين اصل ايده كرامت انساني و آثار منشعب از كرامت انساني مورد پذيرش اديان الهي و به صورت كامل مكتب اسلام است و بهترين تفسر و زلال‌ترين تفسير آن مكتب اهل بيت عليهم السلام است كه مكتب اهل بيت همان اسلام ناب است ما معتقد نيستيم كه مكتب اهل بيت چيزي ارائه داره و اصل اسلام اسلام ناب و خالصي كه از سرچشمه‌هاي زلال بدست آمده همان است كه از مكتب اهل بيت عليهم السلام بدست مي‌آيد به لحاظ مصاديق حقوق بشردوستانه ما وقتي اصطلاح خاص آن مسئله جنگ و مسئله افراد درگير در جنگ و به خصوص غير نظاميان و افرادي كه صدمه مي‌بينند اسيران و از اين قبيل را نگاه مي‌كنيم منابع اسلامي مملو از مطالب فراوان در مراعات حقوق غيرنظاميان در مراعات حقوق اسيران و مفاهيمي كه در قرآن احياناً به آنها اشاره شده و هم در روايات و هم در سيره و سنت نبي اكرم صلي ا… عليه و آله و معصومين عليهم السلام رفتارهايي كه با اسيران و با غير نظاميان در جنگ‌ها داشتنه‌اند ديده مي‌شود كه نشان گر اين است كه چه مقدار مسائل بشردوستانه مورد توجه و تأكيد اسلام بوده و اگر اسلام در جنگي درگير شده, و جنگي را پذيرفته كه بسياري از موارد هم دفاع مد نظر بوده اين پذيرش جز براي حفظ و حراست از ارزش‌هاي متعالي كه يكي از آنها ارزش‌هاي متعالي كه كرامت انساني است نبوده است و اسلام براي حفظ كرامت انساني در چنين صحنه‌هايي وارد شده بنابراين با هر نوع امري كه با اين كرامت تنافي پيدا بكند اسلام به نحوي از انحا مقابله كرده است خوب است به اين نكته اشاره كنم اكنون در اين مسأله جديدي كه در سالهاي اخير مطرح شده استفاده از بمب‌هاي اتمي يا سلاح كشتار جمعي بوده است اگر ما به مفاهيم اسلامي مراجعه كنيم چون اين گونه سلاح‌ها دائره تخريب محدود به نظاميان و افرادي كه مستقيما در جنگ حضور دارند ندارد و شامل غير نظاميان و حتي طبيعت و حتي نسل‌هاي آينده مي‌شوند مانند آنچه در هيروشيما و ناكازاكي رخ داد نتيجه‌اي كه مي‌گيريم مطلبي است كه مكرر هم بيان شده كه كاربرد سلاح اتمي يا سلاحهاي كشتار جمعي كه اين گونه آثار غير قابل كنترل و حتي غير قابل پيش بيني دارند در هيچ نوع جنگي اعم از جنگ تدافعي و تهاجمي جايز نيست و اسلام از كاربرد اين سلاح‌ها نهي كرده است اصطلاح حقوق بشردوستانه توسط سازمان‌هايي مانند سازمان صليب سرخ جهاني و سازمانهاي مشابه ممكن در سالهاي اخير مورد تأكيد قرارگرفته اما ريشه‌ها و انديشه حقوق بشردوستانه در اسلام و اديان الهي وجود داشته است.
نظرات