جزوه آموزشی حقوق بشردوستانه

تفاوت ميان حقوق بشر دوستانه و حقوق بشر چيست ؟

حقوق بشردوستانه و حقوق بشر هر دو درصدد حمايت از فرد هستند . حقوق بشردوستانه در موقعيت درگيري هاي مسلحانه اعمال مي شود ، در حالي كه حقوق بشر در همه موقعيت ها اعم از جنگ و صلح از فرد حمايت مي كند .
هدف حقوق بشردوستانه حمايت از قربانيان جنگ با تلاش براي محدود كردن رنج هاي ناشي از جنگ است، اما حقوق بشر به دنبال حمايت از فرد و پس از آن پيشرفت اوست . حقوق بشردوستانه در درجه اول مربوط به رفتار يا اشخاصي است كه به دست دشمن افتاده اند و روشي كه جنگ بايد بر اساس آن هدايت شود . هدف حقوق بشر تنظيم روشهايي به منظور هدايت عمليات نظامي نيست ، بلكه هدف آن محدود كردن قدرت دولت بر اشخاص و جلوگيري از رفتار مستبدانه است .

حقوق بشردوستانه چگونه شكل گرفت ؟

نمي توان ادعا كرد كه حقوق بشردوستانه بين المللي با تأسيس صليب سرخ در سال 1863 و انعقاد اولين كنوانسيون ژنو در سال 1864 به وجود آمده است . در واقع در تمامي جوامع ، قواعدي هر چند ابتدايي وجود داشته كه بر رفتار طرفين در جنگ حكومت مي كرده است . يك مثال قديمي در اين خصوص ،قاعده ممنوعيت مسموم كردن چاه ها است . يك قاعده ديگر ،‌جداكردن زنان و كودكان از طرفين درگير است . بنابراين مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه تمام قواعد جنگ و ساير مقررات حقوقي كه از زمان اولين جنگ ها به وجود آمده اند ، در حقيقت همان حقوق جنگ را تشكيل مي داده اند ؛ اما در آن زمان تحت عنوان (حقوق جنگ) شناخته نمي شدند.
حقوق جنگ به تدريج در طول تاريخ توسعه پيدا كرد و با تمدن هاي مختلف منطبق شد و همراه با پيشرفت قواعد اخلاقي و حقوقي و همچنين توسعه تجهيزات نظامي شكل گرفت . «هانري دونان» و ساير مؤسسين كميته بين المللي صليب سرخ ، شرايط لازم را براي به وجود آمدن قواعد بشردوستانه به صورت بين المللي ، دائمي ، مدون ، قابل اجرا در سطح جهان و شناخته شده براي همگان فراهم كردند كه به طور شگفت انگيزي موجب توسعه حقوق بشردوستانه بين المللي گرديد .

حقوق بشردوستانه به چند شاخته تقسيم مي شود ؟

حقوق بشردوستانه بين المللي به دو شاخه تقسيم مي شود :‌
1ـ حقوق ژنو يا حقوق بين المللي بشر دوستانه محض كه محافظت از پرسنل نظامي كه سلاح بر زمين گذاشته اند و اشخاصي كه مشاركت فعالي در جنگ ندارند ، به ويژه غيرنظاميان طراحي شده است .
2ـ حقوق لاهه يا حقوق جنگ كه حقوق و تكاليف متخاصمين را در انجام عمليات نظامي بيان كرده و روش هاي صدمه زدن به دشمن را محدود مي كند .

قواعد اساسي حقوق بين المللي بشردوستانه كدام است ؟

1ـ بايد به حق و تماميت جسمي و روحي اشخاصي كه از جريان مخاصمه خارج هستند‌، احترام گذارد .
2ـ كشتن يا ‌آسيب رساندن به دشمني كه تسليم شده يا از جريان مخاصمه خارج شده ، ممنوع است .
3ـ مجروحين و بيماران بايد جمع آوري شده و مورد مراقبت قرار گيرند .
4ـ بايد به حق حيات ،حيثيت ، حقوق شخصي و اعتقادات مبارزان دستگير شده و غيرنظاميان تحت اختيار هر يك از طرفين مخاصمه ، احترام گذاشته شود .
5ـ همه افراد بايد از تضمينات قضايي برخوردار باشند .
6ـ طرفين يك مخاصمه و اعضاي نيروهاي مسلح آنان ، در انتخاب شيوه ها و ابزارهاي جنگي اختيار نامحدود ندارند .
7ـ طرف هاي يك مخاصمه بايد ميان اموال و اشخاص نظامي وغيرنظامي تفاوت قايل شود.
8ـ هر گونه عمليات جنگي بايد نسبت به اهداف مورد تهاجم قواي متخاصم ، ضرورت و تناسب داشته باشند .
9ـ حمله به تأسيسات مولد نيروهاي خطرناك از قبيل سدها و نيروگاه ها ممنوع است .
10ـ پرسنل پزشكي و مذهبي ، نيروهاي امدادي ، وسايل نقليه پزشكي ، بيمارستان ها و تأسيسات امدادي پزشكي مصونيت دارند و نبايد مورد حمله واقع شوند .

حقوق بشردوستانه در چه موقعيت هايي قابل اجرا است ؟

حقوق بشردوستانه بين المللي در دو موقعيت قابل اجرا است . به همين دليل گفته مي شود كه اين حقوق دو سيستم حمايتي را ارائه مي دهد :
الف) مخاصمات مسلحانه بين المللي :
در چنين موقعيتي كنوانسيون هاي ژنو و پروتكل اول الحاقي ،‌ اعمال مي شوند . حقوق بشردوستانه اصولاً براي طرفين مخاصمه وضع شده است و هر شخص يا گروهي از اشخاص كه در مخاصمه شركت نكرده يا شركت در مخاصمه را ترك كرده اند . حمايت مي كند . اين اشخاص عبارتند از :
ـ پرسنل نظامي مجروح يا بيمار در جنگ هاي زميني و بخش خدمات پزشكي نيروهاي مسلح
ـ پرسنل نظامي مجروح ، بيمار يا كشتي شكستگان در جنگ هاي دريايي و بخش خدمات پزشكي نيروهاي مسلح
ـ اسراي جنگي
جمعيت هاي غيرنظامي عبارت اند از :
ـ شهروندان خارجي در سرزمين هاي طرفين مخاصمه از قبيل پناهندگان
ـ غيرنظاميان در سرزمين هاي اشغالي
ـ بازداشت شدگان نظامي و غيرنظامي
ـ پرسنل پزشكي و مذهبي يا واحدهاي دفاع كشوري
ب) مخاصمات مسلحانه بين المللي :
در چنين موقعيت هايي حقوق بشردوستانه به نيروهاي مسلح اعم از منظم و يا غيرمنظم كه در مخاصمه (جنگ) شركت كرده اند ، اختصاص مي يابد و از هر شخص يا گروهي از اشخاص كه در مخاصمه شركت نكرده اند يا مخاصمه را ترك كرده اند از قبيل افراد ذيل حمايت مي كند :
ـ رزمندگان مجروح يا بيمار
ـ اشخاصي كه در نتيجه جنگ از آ‌زادي خود محروم شده اند .
ـ جمعيت غيرنظامي
ـ پرسنل پزشكي و مذهبي

چه كنوانسيون هايي در رابطه با حقوق بشردوستانه بين المللي وجود دارند ؟

1ـ كنوانسيون ژنو در مورد بهبود شرايط مجروحين نيروهاي مسلح در ميدان نبرد
2ـ كنوانسيون لاهه
3ـ كنوانسيون هاي ژنو در مورد بهبود شرايط مجروحين و بيماران نظامي در صحنه نبرد
4ـ اصلاح كنوانسيونهاي لاهه
5ـ كنوانسيونهاي چهارگانه ژنو
6ـ كنوانسيون ممنوعيت كاربرد سلاح هاي شيميايي و باكتريولوژيك
7ـ كنوانسيون ممنوعيت يا محدوديت استفاده از سلاح هاي خاص معاهده و پروتكل الحاقي آن
8ـ كنوانسيون حقوق كودك
9ـ كنوانسيون منع تكميل ، توليد ، ذخيره و كاربرد سلاح هاي شيميايي
10ـ كنوانسيون منع استفاده ، ذخيره ، توليد و تجارت مين هاي ضدنفر
11ـ اساسنامه ديوان بين المللي كيفري
12ـ پروتكل الحاقي به كنوانسيون حقوق كودك در مورد منع دخالت كودكان در مخاصمات مسلحانه

جنايت جنگي چيست ؟

تخلف از حقوق جنگ را جنايت جنگي مي نامند . معنايي كه عموماً از جنايت جنگي درك مي شود ، موارد نقض فاحش حقوق بشردوستانه بين المللي يا با استفاده از واژه سنتي ، موارد نقض فاحش قوانين و عرف هاي جنگي ، صرف نظر از طبيعت جنگ است . مواردي كه به عنوان جنايت جنگي تلقي شده اند ، حملات انجام شده بر عليه كساني است كه مشاركت فعالي در جنگ نداشته اند يا به مشاركت خود پايان داده اند (مانند سربازان مجزوح يا بيمار ، اسراي جنگي ،‌ غيرنظاميان و غيره)
ساير مواردي كه جنايت جنگي محسوب مي شوند عبارت اند از :
ـ قتل عمدي
ـ شكنجه و رفتار غيرانساني
ـ عمداً موجبات رنج شديد ديگران را فراهم كردن
ـ صدمه شديد به جسم يا سلامتي
ـ حمله به جمعيت غيرنظامي
ـ اخراج يا انتقال غيرقانوني گروه هاي غيرنظامي
ـ استفاده از سلاح ها يا روش هاي ممنوع جنگي (سلاح هاي شيميايي ، باكتريولوژيك و آتشزا)
ـ استفاده خائنانه از علائم و ديگر نشانه هاي حفاظتي
ـ غارت اموال عمومي يا خصوصي

در زمان درگيري هاي مسلحانه ، چه حمايتي براي افراد در نظر گرفته شده است؟

در چهار معاهده ژنو رعايت و حفظ حقوق مجروحان ،‌ بيماران و غرق شدگان نيروي دريايي و نيز تمام زندانيان جنگي بي هيچ تمايزي پيش بيني شده و در نتيجه حق حمايت برابر براي تمام قربانيان جنگ تضمين شده است . معاهده چهارم به حفظ حقوق اشخاص غيرنظامي در دوران جنگ مي پردازد .
پروتكل هاي الحاقي اين حمايت را به تمام اشخاص آسيب ديده از درگيري هاي مسلحانه گسترش مي دهند و هر گونه حمله رزمندگان و طرف هاي درگير را اعم از اينكه درگيري بين المللي باشد يا داخلي ، به افراد و اهداف غيرنظامي ممنوع مي كند .

براي برخورد با تجاوزات آشكار به حقوق بشردوستانه چه اقداماتي پيش بيني شده است ؟

دولتها در زمان عضويت در كنوانسيون هاي ژنو متعهد مي گردند كه براي مجازات اشخاص متهم به نقض فاحش حقوق بشردوستانه ، ترتيبات قانوني لازم را فراهم آورند . دولتها همچنين متعهد شده اند كه هر شخص را كه به ارتكاب يكي از موارد نقض فاحش كنوانسيونها متهم است ، در دادگاه هاي خود تعقيب كنند يا او را براي محاكمه به كشور ديگر واگذار نمايند . به تعبير ديگر مرتكبين نقض فاحش يعني جنايت كاران جنگي ، بايد هميشه و در همه جا مورد تعقيب قرار گيرند و دولت ها مسئوليت دارند كه اين امر را تضمين نمايند .
در واقع قوانين كيفري كشورها تنها جرايم ارتكابي در سرزمين آن دولت يا به وسيله اتباع آن دولت ، اعمال مي شود . حقوق بشر دوستانه با ملزم كردن دولت ها به يافتن و مجازات هر شخصي كه مرتكب يكي از موارد نقض فاحش اين حقوق شده است ، صرف نظر از تابعيت وي و يا مكاني كه جرم در آن واقع شده است ، از اين حد فراتر مي رود .
چنين تعقيب هايي را ممكن است دادگاه هاي ملي كشورهاي مختلف انجام دهند ، در اين باره شوراي امنيت سازمان ملل متحد در سال هاي 1993 و 1994 ، دو دادگاه بين المللي كيفري به ترتيب براي يوگسلاوي سابق و رواندا تأسيس كرد تا كساني را كه به ارتكاب جنايات جنگي در طول درگيري ها در اين كشورها متهم بوده اند ، محاكمه كنند .
نهايتاً تلاش هاي جامعه بين المللي براي ايجاد يك ديوان دائمي بين المللي نيز بايد مورد توجه قرار گيرد . اساسنامه اين ديوان در شهر رم در سال 1998 به تصويب رسيد و ديوان در اول ژوئيه 2002 در شهر لاهه آغاز به كار كرد . اين ديوان براي رسيدگي به جنايات جنگي و جرايم بر ضد بشريت و نسل كشي صلاحيت دارد .